O nas

Analizując architekturę willi krośnieńskich ok. roku 1900 i pierwszych dekad XX wieku, widać bogatą różnorodność w zakresie form, trendów i architektonicznych rozwiązań. W architekturze polskiej i światowej ścierały się ze sobą rozmaite nurty, często zupełnie antagonistyczne, a współobecne w tym samym niemal okresie bądź na niewielkim dystansie czasu. I tak w krajobrazie Krosna od ok. 1900 roku do lat 30. XX wieku zaobserwować można eklektyczne formy architektury „historyzującej”, dość swobodnie czerpiącej z repertuaru wypracowanego przez wieki poprzednie, jak w wielu realizacjach Jana Sas-Zubrzyckiego. Równocześnie funkcjonuje specyficzny, właściwy dla tego terenu typ ceglanego domu, nakrytego siodłowym dachem i zdobionego formowanym w tynku, bielonym boniowaniem. Ten ostatni jest najliczniej reprezentowanym w Krośnie modelem domu i spotkać go można w różnych wariantach w każdej niemal części miasta (niewykluczone, iż w większości przypadków wznosił je wspomniany już Wiktor Sikorski). Jan Skóra pozostawił po sobie szereg zrealizowanych projektów, których eklektyzm miesza się z niczym nieskrępowaną fantazją, nadając jego realizacjom niemal baśniowy charakter. Tradycja neoklasycystyczna przenika się w tym samym momencie z inspiracjami secesją, choć ta ostatnia nie wyraziła się formami tak wyrazistymi, jak te znane nam z większych ośrodków miejskich. Projekty Stanisława Bergmana, który w swoim bogatym dorobku przeszedł przez wszystkie obecne w tym czasie prądy, dają temu wyraz. Klamrą spinającą interesujący nas okres stały się budowle w duchu modernizmu. Projekty Józefa Baruta, późniejsze prace Stanisława Bergmana czy niezliczone realizacje Alfreda Kołdera; proste, funkcjonalne, operujące systemem liniowych podziałów, pozbawione dekoracji i skonstruowane z najprostszych geometrycznych brył; wpisują się w nurt powszechny w architekturze lat 30.

Bogaty i różnobarwny kalejdoskop architektonicznych rozwiązań daje wyobrażenie o klimacie epoki, w której gwałtowny postęp technologiczny, nowe idee obecne w sztuce, nadzieje na odzyskanie niepodległości, a później widmo nadciągającego kataklizmu splatały się w jedną różnorodną i nieoczywistą mozaikę pierwszych dekad XX wieku. Architektura willowa Krosna jest niezwykle ciekawym i wciąż dopiero odkrywanym epizodem z bogatej przeszłości kulturowej miasta. Można mieć nadzieję, że niniejsza publikacja i niezwykłej urody fotografie Pana Jakuba Kaski przyczynią się do budzenia powszechnej świadomości na temat wagi tego jakże cennego aspektu krośnieńskiej historii, który winien być zachowany i otoczony opieką by i przyszłe pokolenia miały sposobność go doświadczać. I po to również, byśmy nie musieli być świadkami procesów mających miejsce tak w przeszłości, jak i dziś, a o których ponad 100 lat temu pisał wspomniany na wstępie Stanisław Tomkowicz:

Są ludzie mający rozkosz w zacieraniu śladów przeszłości – jak gdyby w opinię publiczną wmówić chcieli, że historya jakiejś instytucji, miasta lub kraju dopiero od nich się zaczęła, a przed nimi nie było nic; są epoki obniżające sztucznie poziom wiekową usypany pracą, ażeby ich własne dzieła większemi się wydały. I chwilowo udaje się czasem, dzięki obojętności współczesnych. Ale prawda długo ukryć się nie da. Potomność bywa sprawiedliwą, i o tych, co przeszłości szanować nie umieją, zasłużony sąd wyda.

Tekst: Grzegorz Stefański

Zachęcamy do zwiedzania Krosna szlakiem zabytkowych domów i willi. Proponujemy trzy odmienne trasy spacerów – zapraszamy do podróży wirtualnych (dzięki poniższym odnośnikom), jak też tych realnych, ulicami zabytkowego, a mniej znanego Krosna.

Spacer 1

• „Wille w ogrodach”
• Grodzka 4
• Grodzka 11
• Grodzka 22
• Lwowska 1
• Lwowska 6
• Lwowska 19

Spacer 2

• „Podmiejskie Zacisze”
• Nadbrzeżna 2
• Kręta 14

Spacer 3 

• „W krośnieńskim stylu”
• Paderewskiego 1
• Łukasiewicza 108
• Kościuszki 14
• Kościuszki 27
• Kościuszki 45
• Lewakowskiego 6
• Lewakowskiego 16
• Lewakowskiego 24